Jeżeli przepis szczególny tak stanowi, sąd rozstrzyga sprawę, wydając nakaz zapłaty. W postępowaniu upominawczym oraz w
elektronicznym postępowaniu upominawczym nakaz zapłaty może wydać także referendarz sądowy. Do nakazów zapłaty stosuje się odpowiednio przepisy o wyrokach, jeżeli kodeks postępowania cywilnego nie stanowi inaczej. Z punktu widzenia możliwości egzekwowania należności objętych nakazem zapłaty, to jest to taki sam
tytuł egzekucyjny jak wyrok sądowy. Nakazy nie zawierają jednak uzasadnienia i konstrukcyjnie ich istota opiera się na założeniu, że pozwany nie kwestionuje roszczenia - czy to poprzez akceptację swojej odpowiedzialności, czy to poprzez uchybienie wymogom prawa dla skutecznego zwalczania takiego nakazu (np. wniesienie sprzeciwu po terminie). Tym samym niekiedy - co widać w EPU - wydanie takiego nakazu opiera się jedynie na twierdzeniach powoda. Zawsze należy jednak upewnić się - a najlepiej
skonsultować to z prawnikiem - w jakim postępowaniu dany nakaz został wydany. Od tego zależą bowiem wymogi formalne obciążające pozwanego kwestionującego taki nakaz, w tym - co ma zapewne szersze zastosowanie - ewentualne uznanie, czy zgłaszane wnioski dowodowe i twierdzenia nie są spóźnione. Najbardziej wymagające dla obrony pozwanego jest postępowanie nakazowe, które jednak nie ma zastosowania w każdym wypadku. Przepisy wskazują jakie dokumenty mogą być podstawą dla wydania nakazu w postępowaniu nakazowym. Z grupy tej można przykładowo wskazać na : dokument urzędowy, zaakceptowany przez dłużnika rachunek,
wezwanie dłużnika do zapłaty i pisemne oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu oraz weksel. W przypadku takich nakazów należy niezwłocznie uzyskać
pomoc kancelarii prawnej, jako że samodzielne lub spóźnione działania mogą doprowadzić do niekorzystnych skutków - tym bardziej, że ten nakaz zapłaty z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Zdecydowanie więcej nakazów zostaje jednak wydawanych w ramach postępowania upominawczego. Taki nakaz zapłaty wydaje się, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego, a w innych sprawach, jeżeli przepis szczególny tak stanowi. Nakaz zapłaty nie może być wydany, jeżeli według treści pozwu: 1) roszczenie jest oczywiście bezzasadne; 2) przytoczone okoliczności budzą wątpliwość; 3) zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego; 4) miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie mu nakazu nie mogło nastąpić w kraju. W nakazie zapłaty nakazuje się pozwanemu, żeby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia tego nakazu zaspokoił roszczenie w całości wraz z kosztami albo w tym terminie wniósł sprzeciw do sądu. Pismo zawierające sprzeciw wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty, a w przypadku nakazu wydanego przez referendarza sądowego - do sądu, przed którym wytoczono powództwo. W piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości, czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz okoliczności faktyczne i dowody. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Jeżeli pozew wniesiono na urzędowym formularzu, wniesienie sprzeciwu wymaga również zachowania tej formy. Sąd odrzuca sprzeciw wniesiony po upływie terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalny albo którego braków pozwany nie usunął w terminie. Nakaz zapłaty, przeciwko któremu w całości lub w części nie wniesiono skutecznie sprzeciwu, ma skutki prawomocnego wyroku. W razie prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc, a przewodniczący wyznacza rozprawę i zarządza doręczenie powodowi sprzeciwu razem z wezwaniem na rozprawę. Na wniosek pozwanego sąd albo referendarz sądowy na posiedzeniu niejawnym wydaje postanowienie, w którym stwierdza utratę mocy nakazu zapłaty w całości lub w części. Regulacje powyższe dotyczące postępowania upominawczego posiadają zbliżone rozwiązania lub bezpośrednie odniesienia także w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Z punktu widzenia rozbieżności w zakresie sprzeciwu od nakazu w postępowaniu upominawczym i sprzeciwu od nakazu wydanego w EPU należy zaakcentować, że w przypadku EPU sprzeciw od nakazu zapłaty nie wymaga uzasadnienia i przedstawienia dowodów, jednak w sprzeciwie pozwany powinien przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór, co do istoty sprawy. Nie stosuje się zaś w tym wypadku wskazanego powyżej generalnego rygoru z postępowania upominawczego, że sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody niezgłoszone w sprzeciwie.
Kancelaria radcy prawnego w Lublinie świadczy usługi prawne w zakresie składania pozwów nakierowanych na pozyskanie nakazu zapłaty, jak i - w przypadku zleceniodawcy będącego pozwanym - zwalczania takich nakazów.