W przypadku nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi przysługują określone roszczenia. W pierwszym rzędzie są to żądania nakierowane na restytucję stosunku pracy. Jeśli jednak to jest niemożliwe lub niezasadne, sąd może przyznać określone odszkodowanie. I tutaj pojawia się dylemat – jakie koszty zastępstwa fachowego pełnomocnika zasądza się w takim procesie. Liczone wedle widełek kosztowych - od kwoty odszkodowania – czy może przyjmowane „ryczałtem” dla typowych spraw prawa pracy. Dylemat już rozstrzygnięty w orzecznictwie, ale zasługujący na krótkie omówienie.
Klasycznie zacząć należy od przywołania podstawy prawnej. Właściwe rozporządzenia kosztowe ulegały zmianie co do stawek, ale sam sposób formułowania kategorii spraw jest dość trwały przez ostanie kilkanaście lat. W przepisach ujmuje się stawki minimalne za zastępstwo według następujących kategorii spraw (aktualny stan prawny):
- 1) nawiązanie umowy o pracę, uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub ustalenie sposobu ustania stosunku pracy - 180 zł;
- 2) wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie inne niż wymienione w pkt 4 - 75% stawki obliczonej na podstawie § 2 od wartości wynagrodzenia lub odszkodowania będącego przedmiotem sprawy;
- 3) inne roszczenia niemajątkowe - 120 zł;
- 4) ustalenie wypadku przy pracy, jeżeli nie jest połączone z dochodzeniem odszkodowania lub renty - 240 zł;
- 5) świadczenie odszkodowawcze należne z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej - 50% stawki obliczonej na podstawie § 2 od wartości odszkodowania będącego przedmiotem sprawy.
Przypomnijmy jeszcze, że omawiane roszczenie o odszkodowanie ma charakter alternatywny – sąd wbrew woli powoda może w miejsce przywrócenia do pracy przyznać określoną kwotę. Jest to więc w istocie jedno żądanie, związanie z wadliwym rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę.
Szybki rzut oka na powyższą regulację – i od razu konsternacja. Czy przyjmujemy stawkę właściwą dla przywrócenia do pracy, czy też uznajemy, że chodzi o odszkodowanie inne niż w pkt 4) i opieramy się na widełkach. Różnice w kwotach ogromne.
Wynik dylematu raczej prosty do przewidzenia – czy można zasadnie przyjmować, że po jednym i tym samym procesie kwota kosztów miałaby tak się różnić, zależnie od tego, czy na koniec dnia, po zamknięciu rozprawy, sąd uzna przywrócenie za zasadne, czy też nie ? Nakład pracy pełnomocnika jest taki sam w obu wypadkach. A jeśli powód przegra proces – to jaką opcję wówczas należałoby wybrać. Za duża arbitralność, a zatem zostaje 180 zł i dość logiczne przyjęcie, że w „przywróceniu do pracy” mieści się alternatywne żądanie odszkodowawcze. Tak bym zapewne na to się zapatrywał. I miałbym rację - co do rezultatu. Ale już błądziłbym, co do przyjmowanych założeń.
Sprawa trafiła do Sądu Najwyższego, a ten uznał problem za na tyle ważki, że podjęta została uchwała z mocą zasady prawnej. Uzasadnienie tej uchwały jest w mojej ocenie bardzo ciekawe i - poza argumentacją prawną - przemyca pewną pretensję do ustawodawcy, że jego praca mogłaby stać na wyższym poziomie. Kto ma ochotę zgłębić, podaję namiary dla google : uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 r. I PZP 6/10. Dla bardziej zapracowanych – streszczenie tez poniżej.
Rangę tej sprawy zwiększał fakt, że w tamtym czasie istniał zupełnie odmienny pogląd co do tego problemu. W sprawie o sygn. akt II PZ 27/10 Sąd Najwyższy przyjął jednolitą literalną (gramatyczną) wykładnię przepisów, choć przyznał, że funkcjonalnie jest to wadliwe lub co najmniej kontrowersyjne. Oparł się jednak na tezie o braku potrzeby i możliwości innego wykładania przepisów, skoro wykładnia gramatyczna nie budzi wątpliwości.
Sąd Najwyższych, pochylając się nad tematem, przywołał wpierw konstrukcję roszczenia alternatywnego w prawie pracy. Z utrwalonych w orzecznictwie poglądów wynika, że faktycznym przedmiotem postępowania w sprawie o przywrócenie do pracy jest nie tylko to roszczenie, ale również przewidziane alternatywnie w Kodeksie pracy odszkodowanie, które sąd może zasądzić z urzędu zamiast uwzględnienia żądanego przez powoda roszczenia o przywrócenie do pracy. Skoro przedmiotem sprawy toczącej się z odwołania pracownika od oświadczenia pracodawcy rozwiązującego stosunek pracy jest zarówno przywrócenie do pracy, jak i odszkodowanie, to uwzględnienie roszczenia o przywrócenie do pracy jest jednocześnie rozstrzygnięciem negatywnym co do odszkodowania i odwrotnie -zasądzenie odszkodowania likwiduje spór również odnośnie do przywrócenia do pracy
Następnie sąd przyjął, że faktycznie wykładnia ówczesnego rozporządzenia nakazuje przyjąć, że w takich sprawach nawiązujemy do widełkowego ujmowania kosztów. (…) wysokość stawki minimalnej wynagrodzenia adwokata w sprawie o odszkodowanie, o którym mowa w art. art. 56 § 1 w związku z art. 58 k.p. (przedstawione w postanowieniu Sądu Najwyższego zagadnienie dotyczy tego „zryczałtowanego” odszkodowania) jest uregulowana w § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie, czyli wynosi 75% stawki obliczonej na podstawie § 6 rozporządzenia od wartości odszkodowania będącego przedmiotem sprawy.
Sąd Najwyższy jednak na tym nie poprzestał. Przeprowadził rozważania, czy została właściwie wypełniona delegacja dla Ministra Sprawiedliwości dla wydania rozporządzenia w takiej treści. Po dłuższych analizach przyjął następujące wnioski:
Ostatecznie można sformułować cztery zasady ustalania stawek minimalnych wynagrodzenia adwokata: trzy wynikające wprost z przepisu upoważniającego (wytycznych ustawowych) i jedną (wtórną) wynikającą z dopuszczalnego rozwinięcia tych wytycznych w rozporządzeniu. Rzeczywista treść tych zasad jest następująca: 1) stawki minimalne powinny być jednakowe w sprawach tego samego rodzaju, a zróżnicowane w sprawach różnego rodzaju; 2) stawka minimalna w sprawie o większej zawiłości powinna być wyższa niż w sprawie o mniejszej zawiłości, a w każdym razie stawka w sprawie o mniejszej zawiłości nie powinna być wyższa niż w sprawie bardziej zawiłej; 3) stawka minimalna w sprawie wymagającej większego nakładu pracy adwokata (większego wkładu pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia) powinna by wyższa niż w sprawie wymagającej mniejszego nakładu pracy, a w każdym razie stawka w sprawie wymagającej mniejszego nakładu pracy nie powinna być wyższa niż w sprawie wymagającej większego nakładu pracy; 4) stawka minimalna w sprawie o wyższej wartości przedmiotu sporu powinna być wyższa niż w sprawie o mniejszej wartości, a w każdym razie stawka w sprawie o mniejszej wartości przedmiotu sporu nie powinna być wyższa niż w sprawie o wyższej wartości.
oraz podsumował, że wszystkie powyższe zasady zostały w badanym rozporządzeniu złamane. Przypomniał następnie, że
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, sąd (Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne) ocenia, czy przepis aktu wykonawczego jest sprzeczny (zgodny) z ustawą lub wykracza poza ustawowe upoważnienie, na podstawie którego został wydany i nie może stosować takiego niezgodnego z ustawą przepisu rozporządzenia
co w konsekwencji doprowadziło Sąd Najwyższy do konkluzji, że
należy odmówić stosowania § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie w zakresie dotyczącym odszkodowania, o którym mowa w art. 56 § 1 w związku z art. 58 k.p. Stawkę minimalną wynagrodzenia adwokata w takiej sprawie należy więc ustalić według § 5 rozporządzenia, czyli według stawki w sprawie o najbardziej zbliżonym rodzaju, a taką sprawą niewątpliwie jest sprawa o przywrócenie do pracy, w której stawka minimalna wynagrodzenia adwokata wyznaczona jest przez § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia.
Czyli w skrócie – i systemowo patrząc – przyjmujemy stawkę właściwą dla sporów o przywrócenie do pracy. Można i tak 😉 Co ważne - pogląd ten nadal ma zastosowanie w podejściu sądów powszechnych. Przy czym trzeba mieć świadomość, że kwota 180 zł za - z reguły złożoną i wymagającą kilku rozpraw - sprawę sądową, to stawka kompletnie nierynkowa, która nie występuje przy zleceniach dla prawnika z wyboru.
