Rozpoznawanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest wyjątkiem od reguły z art. 316 kpc. Jedną z przeszkód dla skorzystania z tego rozwiązania jest pismo strony, iż wnosi o przeprowadzenie rozprawy (chyba że pozwany uznał powództwo). Przepis wydaje się prosty i jasny w stosowaniu. Ale nawet w tym przypadku może dojść do wątpliwości, które będą skutkować nieważnością postępowania. A że meandry procedury cywilnej zawsze budziły moje zainteresowanie, to tego typu kazus świetnie nadaje się na kolejny wpis.
Oddajmy zatem głos Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie (II instancja).
Pierwszorzędne znaczenie w niniejszej sprawie miała ocena dopuszczalności wydania przez Sąd Rejonowy zaskarżonego wyroku na posiedzeniu niejawnym, w oparciu o dyspozycję art. 148 1 § 1 k.p.c., stanowiącą wyjątek od zasady wyrażonej w art. 316 § 1 k.p.c., stanowiącej że wyrok zapada po przeprowadzeniu rozprawy.
W myśl art. 148 1 § 1 k.p.c. Sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne.; rozpoznane sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy (Postanowienie Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2018r., V CZ 85/18).
Sąd Rejonowy, analizując zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, jak również strony postępowania pominęły okoliczność, że pozwany (...) Hurtownia (...) .. Z. A. S. sp. j. z siedzibą w R. w sprzeciwie od nakazu zapłaty z dnia 27 lipca 2016r. (k.8), jak również piśmie procesowym z dnia 6.02.2017r. (k.148) zawarł wniosek o przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność jego i pełnomocnika. Również pozwani A. S. (1) i A. S. (2) – piśmie (odpowiedzi na pozew) z dnia 28.07.2017r. (k. 234) zawarli wniosek o przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność pozwanych i ich pełnomocnika. Użycie w tym wypadku stwierdzenia „także" nie pozostawia wątpliwości, że strony domagały się rozpoznania sprawy na rozprawie. Oświadczenie pozwanych jest jednoznaczne. To z kolei uniemożliwiało - stosownie do dyspozycji art. 148 1 § 3 k.p.c. - wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym. Wobec powyższego Sąd I instancji uchybił przepisom postępowania bowiem nie mógł wydać wyroku na posiedzeniu niejawnym. Wniosek pozwanych o przeprowadzenie rozprawy podczas ich nieobecności zawierał w sobie również wniosek o przeprowadzenie rozprawy w rozumieniu art. 148 1 § 3 k.p.c.
Wydanie wyroku przez Sąd I instancji z naruszeniem art. 148 1 § 3 k.p.c. skutkuje pozbawieniem strony możliwości obrony praw, a w konsekwencji powoduje nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c.
Wszystko można interpretować na różne sposoby. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo. Ten przepis zatem rozstrzyga, czy w ogóle będzie wyznaczona rozprawa. Kiedy już ta rozprawa się odbywa, to istotne staje się to, czy strona jest na niej obecna. Choćby z uwagi na przesłanki zawieszenia - takie zawieszenie jest możliwe w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy. Albo z uwagi na fakt, że wyrok wydany w nieobecności pozwanego nie będzie zaoczny, jeżeli pozwany żądał przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności. Dodatkowo inne normy kpc stanowią, iż : Pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz każda ze stron może w piśmie procesowym żądać przeprowadzenia rozprawy w jej nieobecności.
Żądanie przeprowadzenia rozprawy pod swoją nieobecność jest zatem przede wszystkim obroną przed zawieszeniem postępowania (powód) albo wydaniem wyroku zaocznego (pozwany). W niniejszej sprawie sąd przyjął założenie, że jeśli ktoś wnosi o przeprowadzenie rozprawy także pod swoją nieobecność to jednocześnie przecież wnosi o przeprowadzenie rozprawy. Taki wniosek stanowi zatem przeszkodę dla zastosowania wyjątku z art. 148 kpc.
Jak wynika z uzasadnienia - żadna strona tego zarzutu nie podnosiła i żadna z tych względów wyroku nie kwestionowała. Sąd jednak działał w tym zakresie z urzędu.
W art. 148 1 § 3 k.p.c. ustawodawca przesądził, że rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo, co nie miało miejsca w toczącym się postępowaniu. W takim wypadku Sąd nie ma w ogóle możliwości badania czy rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym miało wpływ na wynik sprawy, a niewyznaczenie rozprawy stanowi uchybienie procesowe (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2011r., II CSK 132/11).
Sąd Odwoławczy, rozpoznając apelację powoda zobligowany był uwzględnić nieważność z urzędu (art. 378 § 1 k.p.c.), niezależnie od braku powołania się na ten zarzut przez skarżącego.
Wobec tego, że w przedmiotowej sprawie wystąpiła sytuacja powodująca nieważność postępowania przed Sądem I instancji, zaistniała potrzeba uchylenia zaskarżonego wyroku, co skutkowało także koniecznością zniesienia postępowania zakresie dotkniętym nieważnością i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.
Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego pozostawały okoliczności wynikające z dokonanych przez Sąd Rejonowy, a kontestowanych w apelacji, ustaleń faktycznych. Ustalenia takie jako dokonane w warunkach nieważności postępowania pozbawione są znaczenia, ponieważ wada, jaką zostało dotknięte, wyłącza możliwość podejmowania jakichkolwiek rozważań w oparciu o jego wyniki (por. wyrok SN z dnia 12 lutego 2010 r. I CSK 272/09, opubl. baza prawna LEX nr 583724; wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 26 marca 2015 r., III AUA 967/14, opubl. baza prawna LEX nr 1667614). Dlatego Sąd Okręgowy zaniechał merytorycznej oceny wyroku Sądu I instancji, który zaskarżył apelacją powód.
