Historia niewesoła, ale prawdziwa - znana wielu z nas z relacji znajomych. Małżonkowie pozostają w faktycznej separacji, mąż nie kontaktuje się z żoną, ani z dziećmi. Małżeństwo w praktyce przestało istnieć, brak wspólnych decyzji życiowych lub gospodarczych, strony łączy solidarne zadłużenie oraz roszczenia alimentacyjne. W takich okolicznościach mąż występuje o ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami z datą wniesienia pozwu. Czy taki rys faktyczny może stanowić punkt wyjścia do zastosowania art. 52 k.r.i.o. - zgodnie z którym: z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.
Oczywiście argumentacja żądania musi być zdecydowanie lepiej uzasadniona i konkretna, ale nawet najpiękniejsza retoryka nie przykryje wszystkich niewygodnych dla jednej ze stron okoliczności sprawy. I nie powstrzyma sądu od własnej oceny zachowania każdego z zaangażowanych podmiotów. Jak zwykle w sprawie sądowej, a tym bardziej w sprawie rodzinnej, nic nie jest czarno – białe.
Rozpatrując tę sprawę sąd II instancji w pierwszym rzędzie musiał odnieść się do wykładni pojęcia "ważnych powodów" - w kontekście faktu wyprowadzenia się męża z domu, który dotąd zajmował z małżonką.
Zgodzić należy się z Sądem I instancji, że sama w sobie okoliczność faktycznej separacji małżonków nie może mieć przesądzającego znaczenia dla oceny istnienia ważnego powodu ustanowienia pomiędzy małżonkami rozdzielności majątkowej w miejsce ustawowego reżimu wspólnościowego. Oceny bowiem w kontekście zaoferowanych przez strony dowodów należy dokonywać całościowo, a nie w obliczu nadawania wyjątkowego znaczenia poszczególnym okolicznościom. W tym aspekcie niewątpliwie separacja faktyczna istniejąca pomiędzy małżonkami może się jawić się jako ważny powód w świetle art. 52 § 1 k.r.io. w kontekście, ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej, ale jedynie przy jednoczesnym przyjęciu, iż stan taki uniemożliwia lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym. (por. wyrok S.N. z dnia 29 stycznia 1997 r., I CKU 66/96, Prokuratura i Prawo 1997, nr 7-8, s. 32, wyrok S.N. z 13 maja 1997 r., III CKN 51/97, OSNC 1997, Nr 12, poz. 194, wyrok S.N. z 10 lutego 1997 r., I CKN 69/96.).
Rozszerzając te wywody sąd zaakcentował, że także konflikt osobisty może być klasyfikowany jako "ważny powód".
Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego od lat podąża w wypracowanym kierunku interpretacji normy art. 52 § 1 k.r. i o., sprowadzającym się do uznania, że ważnym powodem wprowadzenia rozdzielności majątkowej mogą być także konflikty o charakterze osobistym, które uniemożliwiają lub znacznie utrudniają zarząd majątkiem wspólnym i zagrażają w rezultacie ekonomicznym podstawom funkcjonowania rodziny (por. wyrok S.N. z 5 grudnia 1995 r. , III CRN 164/95, niepubl.).
Przekładając jednak te założenia na zakres konkretnego stanu faktycznego, sąd musiał zagłębić się w ocenę zachowania obu stron sporu.
Nie antycypując w żadnej mierze treści ewentualnego wyroku rozwodowego, bezsprzecznym jest, iż to właśnie powód opuścił rodzinę bez podania przyczyny i zaniechał z nią kontaktu. Poza sporem jest również, że przez lata trwania małżeństwa to właśnie powód był osobą lepiej zarabiającą, dźwigającą ciężar finansowego utrzymania rodziny. Z punktu widzenia stosunków majątkowych on był więc bezsprzecznie stroną silniejszą. Nawet zarabiając 4000 zł (nie zaś jak wcześniej – w okolicach 10000 zł) w dalszym ciągu jego sytuacja ekonomiczna jest lepsza aniżeli sytuacja małżonki, pozostawionej przez powoda w grudniu 2020 roku bez wsparcia finansowego.
Powyższe zaś prowadziło sąd do wniosku, że także klauzule generalne znajdą zastosowanie w tym stanie spraw.
Zgodnie z art. 5 Kodeksu cywilnego nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Tymczasem, wniesione przez powoda powództwo jawi się właśnie jako próba nadużycia swojego prawa podmiotowego. Próbuje on bowiem w procesie przeforsować taką wersję rozstrzygnięcia, która byłaby wprawdzie korzystna dla jego osobistej sfery finansowej, ale wskutek którego ucierpiałoby dobro rodziny, którą poprzez małżeństwo z pozwaną stworzyli. Sam powód zeznał zresztą przed Sądem I instancji, że chce ustanowienia rozdzielności majątkowej, gdyż „sam nie jest w stanie spłacić kredytu. Gdyby była rozdzielność, to płacilibyśmy po równo”. Takie orzeczenie stanowiłoby w sposób oczywisty przerzucenie znacznej części ciężaru spłaty kredytu na małżonkę. Powód doskonale zdaje sobie przy tym sprawę, że jego małżonka nie ma aktualnie wystarczających środków na spłatę tak wysokich zobowiązań. Ewentualna egzekucja (np. z nieruchomości) uderzyłaby z całą pewnością w dobro rodziny – w szczególności małoletnich dzieci stron. Wprawdzie małżonkowie powinni wspólnie zabiegać o należyte prowadzenie swoich spraw finansowych (a zatem pozwana nie powinna czuć się „wolna” od długów z tej tylko racji, iż osiąga mniejszy dochód) tak jednak nie da się w niniejszej sprawie abstrahować od wieloletniego modelu funkcjonowania tej rodziny, której potrzeby powódka zaspokajała przede wszystkim w sposób niematerialny. Nie można również abstrahować od faktu, że to decyzją powoda było odejście od żony i pozostawienie na barkach żony ciężaru wychowania wciąż jeszcze małoletnich dzieci, przy jednoczesnym zaniechaniu partycypacji finansowej w ich utrzymanie.
Końcowa puenta tych rozważań nie była w tym kontekście zaskoczeniem, przy czym sąd wyraźnie dystansował się od moralnej oceny zachowania małżonka.
Powództwo w kształcie zgłoszonym przez powoda pomija dobro rodziny i dobro małoletnich dzieci, które zawsze powinny być w orbicie zainteresowań sądu orzekającego w sprawach dotyczących (choćby pośrednio) małżeństwa i rodziny. Sytuację tę potęguje fakt, iż – jak wynika z ocenionego przez Sąd Rejonowy materiału dowodowego – powód od pewnego czasu zalega z płatnością alimentów na rzecz małoletnich dzieci.
Podkreślić należy, że niniejsze orzeczenie nie jest próbą oceny moralnej zachowania powoda, albowiem nie jest to przedmiotem orzeczenia Sądu w niniejszej sprawie. Rzecz jednak w tym, że Sąd orzekając w przedmiocie żądania powoda musi mieć na względzie zasady współżycia społecznego, które w niniejszej sprawie przemawiają za oddaleniem powództwa.
Zarzuty oparte na motywach odejścia powoda od pozwanej oraz na jego niespełnionych oczekiwaniach chociażby co do podjęcia przez powódkę pracy, być może byłyby zasadne w sprawie o orzeczenie separacji bądź rozwodu. W sprawie niniejszej z kolei mają znaczenie drugoplanowe, ponieważ – co nie może umknąć uwadze – strony w dalszym ciągu pozostają w związku małżeńskim i powinni współdziałać dla dobra rodziny, którą tym małżeństwem założyli.
Sąd zatem nie tylko przyjął brak ważnych powodów dla ustanowienia rozdzielności, ale również znalazł inne ważne powody, aby zdecydowanie przedmiotowemu żądaniu małżonka się sprzeciwić.
Wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu - I Ca 601/21
