Powództwo opozycyjne - powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego – jest podstawowym instrumentem zwalczania tytułu wykonawczego zarówno na etapie egzekucji, jak i przed jej wszczęciem. Prawidłowe jego stosowanie jest jednak uwarunkowane okolicznościami sprawy, które podczas postępowania egzekucyjnego zmieniać się mogą w sposób dynamiczny. W ostatnim czasie pojawiły się dwa orzeczenia Sądu Najwyższego, które stanowią pewne podsumowanie i wskazówki dla dłużników - pozwalające odpowiednio rozważyć zakładany sposób działania w kontekście zaistnienia lub braku zaistnienia pewnych zdarzeń. Jednoznacznie ukazuje to bowiem ramy czasowe w jakich powództwo opozycyjne może być skutecznie wniesione.
Zgodnie z art. 840 k.p.c. Dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:
1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;
2) po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie;
3) małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.
W wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 15 stycznia 2015 r. IV CSK 133/14 potwierdzono, że powództwo o pozbawieniu tytułu wykonawczego wykonalności może być wytoczone niezależnie od tego, czy przeciwko dłużnikowi została już wszczęta egzekucja.
Powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności dłużnik może wytoczyć, o ile istnieją ku temu podstawy przewidziane w powołanym przepisie, po powstaniu tytułu wykonawczego, czyli po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Skarżący nietrafnie dowodzi, że może nastąpić to dopiero po wszczęciu egzekucji. Pogląd taki, w odniesieniu do powództwa opozycyjnego, nie ma oparcia w przepisach, skoro art. 840 KPC takiego ograniczenia czasowego nie zawiera a wprost stanowi o pozbawieniu tytułu wykonawczego wykonalności. Powództwo może być wytoczone niezależnie od tego, czy przeciwko dłużnikowi została już wszczęta egzekucja, istotne jest jedynie by zobowiązanie objęte tytułem wykonawczym było wymagalne. Wówczas dłużnik może żądać pozbawienia (ograniczenia) wykonalności tytułu wykonawczego tak długo, jak długo zachodzi możliwość wykonania tego tytułu. W doktrynie zasadnie wskazuje się, że samo istnienie możności wykonania tytułu wykonawczego, czyli zdolności do egzekucji, pozwala na wystąpienie z powództwem zmierzającym do uniemożliwienia przeprowadzenia egzekucji z tego tytułu wykonawczego.
Natomiast w wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 12 lutego 2015 r. IV CSK 272/14 swoje odniesienie znalazło zagadnienie utraty prawa do wytoczenia takiego powództwa w sytuacji, gdy egzekucja przyniosła zaspokojenie wierzyciela.
Można jednak zasygnalizować, że dłużnik traci prawo wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 840 § 1 pkt 2 KPC z chwilą wyegzekwowania przez wierzyciela świadczenia objętego tytułem wykonawczym (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 stycznia 1978 r., III CRN 310/77, z dnia 17 listopada 1988 r„ I CR 255/88, i z dnia 14 maja 2010 r., II CSK 592/09). Powództwo opozycyjne ma charakter powództwa zmierzającego do wydania orzeczenia konstytutywnego, gdyż wyrok taki przekształca istniejący dotąd między stronami stosunek prawny i działa ex nunc. Celem powództwa opozycyjnego jest udaremnienie możliwości przeprowadzenia jakiejkolwiek egzekucji i powód w pełni osiąga cel związany z tym powództwem, jeżeli uzyska rozstrzygnięcie stwierdzające, że tytuł został pozbawiony wykonalności (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 1976 r., III CZP 18/76, OSNC 1976, nr 9, poz. 195). W razie więc wyegzekwowania należności objętej tytułem wykonawczym powództwo opozycyjne, już z tego względu jest bezprzedmiotowe.
